Het verhaal van licht en liefde (Heloïse en Abélard)

Vele eeuwen voordat Romeo en Julia hun fatale liefde ondergingen, was er een ander paar. In tegenstelling tot Shakespeares creaties hebben die 2 wel echt bestaan. Het verhaal van Abélard en Heloïse is zo intens als uw eigen krachtigste verliefdheid ooit geweest is. Herinnert u het zich nog? 😉

Abélard en Heloïse waren allebei wat je zou kunnen noemen intellectuelen - ook al bestond dat woord toen nog niet in de betekenis die wij er nu aan geven. ‘Toen’ was de volle Middeleeuwen. Abélard leefde van 1079 tot 1142. Heloïse was iets jonger: zij zou geboren zijn rond 1100 en gestorven in 1164. 

Beiden stonden bekend om hun belezenheid, wat bijzonder is in een tijdperk waarin het overgrote deel van de bevolking analfabeet was. Heloïse volgde Latijn, Grieks en Hebreeuws bij de nonnen van Argenteuil, ten noordwesten van Parijs. Rond 1113 woonde ze in bij haar oom Fulbertus, een invloedrijke kanunnik. Haar oom had het beste met Heloïse voor en zorgde voor een privéleraar. Zijn naam: Abélard. Abelardus genoot een enorme intellectuele reputatie in Parijs. Hij was onder meer docent theologie aan de kathedraalschool van de Notre-Dame: École de Paris. (Dat was overigens nog vóór de bouw van de huidige kathedraal die in 1163 begon.) Abélard stond bekend als briljant en origineel. Ook in zijn gedichten en muziek. Maar net zo goed schopte hij met zijn kritische geest tegen heilige huisjes. Als pionier van de filosofische stroming Scholastiek werd hij meermaals verketterd. 

Abelardus liet Heloïse proeven van zijn kennis van de literatuur en de filosofie. En van de liefde. De twee werden zo alles verterend verliefd dat alle koppels die denken dat hun eigen liefde volkomen uniek is zich het liefst aan hen spiegelen. Het resultaat van die liefde laat zich al raden: Heloïse raakte zwanger. Dat was not done. Abélard nam zijn verantwoordelijkheid en zegde haar oom toe dat hij Heloïse zou trouwen. In het strikte geheim. Om filosofie en godsgeleerdheid te onderwijzen moest je kanunnik zijn. Als je geen geestelijke was en wèl getrouwd kon je een academische carrière op je buik schrijven. Dat was even onmogelijk als een rond vierkant. Het Christendom was op het hoogtepunt van zijn macht in Europa; de hele samenleving was doordrongen van het geloof. Oom Fulbertus begreep dit en gaf zijn woord om het huwelijk geheim te houden. In de herfst van 1116 zag hun zoon Astrolabus het levenslicht in Bretagne. Hij bleef daar en kreeg zijn opvoeding in een klooster. 

Oom Fulbertus was aanwezig bij de huwelijksplechtigheid, maar bleek al snel zijn zwijgtoezegging ingeslikt te hebben. Om de moeilijkheden het hoofd te bieden verzon Abélard een list: hij stuurde Heloïse naar de abdij van Argentueil om tot de kloosterorde toe te treden. Hoe zou er dan van een huwelijk sprake kunnen zijn, was zijn gedachtengang.

Fulbertus zag dit als verraad en zijn wraak was zoet: hij liet Abélard castreren en zorgde ervoor dat de twee geliefden elkaar nooit meer zouden zien. Abelardus trok zich aanvankelijk terug in de abdij van Saint-Denis, even ten noorden van Parijs. Na vele omzwervingen begon hij zich meer en meer toe te leggen op het schrijven van traktaten. Zijn geliefde Heloïse, voor wie zijn hart tot het bittere einde harder bleef kloppen, zag hij niet meer terug. En toch, in deze donkere dagen van hun leven, bleef er een vlammetje branden. Abélard en Heloïse begonnen een correspondentie waar de vonken nog altijd vanaf slaan. Wat ze schreven is zo inspirerend dat hun briefwisseling wereldliteratuur werd. Histoire De Mes Malheurs spreekt boekdelen. Wie schrijft die blijft. 

Waarom vertel ik u dit verhaal? 

U raadt het al: u vindt de sporen van het koppel nog altijd terug in Parijs. Aan de gevel van 9, Quai aux Fleurs, op Île-de-la-Cité, vindt u twee gebeeldhouwde hoofden en een plakkaat waarop staat aangeduid dat de twee elkaar hier zagen. In het geheim. Natuurlijk gaat het gebouw dat er nu staat niet terug tot de 12de eeuw. In de Middeleeuwen bestond de stad hoofdzakelijk uit houten huizen. Het huidige complex om de hoek van de Notre Dame stamt uit 1849. Maar geografisch zou dit wel de plek geweest moeten zijn waar de geliefden verbleven. 

Na hun leven werden ze echt beroemd. Heloïse organiseerde een cultus rond het graf van Abélard. Toen zij stierf werd ze onder haar geliefde begraven. Jaarlijks was er een herdenking van het paar, eeuwenlang - totdat de Franse Revolutie roet in het eten bracht. Maar de nieuwe eeuw, de 19de, zorgde voor een nieuw elan. Het was de tijd van de Romantiek: de hang naar het Middeleeuwse leven en verhalen werd schering en inslag. Speciaal voor de resten van Abelardus en Heloïse werd een neo-gotisch mausoleum gebouwd. 

In 1817 werd dit praalgraf verplaatst naar het Cimetière du Père-Lachaise. En daar vindt u het nog steeds. Voorbij de hoofdingang loopt u het brede pad af, naar rechts. Een beetje verderop, de kleine zij-ingang passerend vindt u in de rechterhoek het immense graf van Abélard en Heloïse. Voor altijd samen. 

En als u het niet onmiddellijk vindt, vraagt u het dan aan ons. Paris Promenade brengt u graag naar deze gewijde plek.