Oprecht gelukkig in Musée d’Orsay 

Op een donderdagochtend in een najaar kwam er een koppel niet opdagen voor een tour. Dat kan gebeuren. Ik had ineens een gat in mijn programma. Dit moment was een prachtkans om mijn Parijse bucket list wat bij te werken. 

Ik was er al eerder geweest. Twee tot drie keer eerder. Maar dat was al weer zo’n vijf jaar geleden. Ik maakte van de gelegenheid gebruik om het - in mijn herinnering - mooiste museum te bezoeken: Musée d’Orsay. If my memory would serve me well. En dat deed het. Want wat zelden gebeurt in mijn leven, gebeurde wel op die donderdagochtend: ik was nog even diep onder de indruk van iets als jaren daarvoor. 

Musée d’Orsay ligt aan de oevers van de Seine, aan de overkant van het Louvre. Het verhaal is bekend: Orsay was gebouwd als een station, voor de trein naar het zuiden. Dat is nog altijd te lezen aan de gevel met reisbestemmingen als Bordeaux, Orleans, Poitiers, Toulouse... Beloftevolle oorden waar de zon altijd schijnt. Het station was af in 1900, klaar voor de beroemde wereldtentoonstelling. Nog vóór de Tweede Wereldoorlog waren de treinen over geplaatst naar Gare Montparnasse, een beetje zuiderlijker in de stad. Het perron van Orsay was namelijk te kort geworden voor de nieuwe elektrische treinen. Of de treinen waren te lang. Het is maar hoe je het bekijkt.

Daarna stond het gebouw heel lang leeg. Pas in 1986 gaf het stadsbestuur een nieuwe bestemming. Voormalig Gare d’Orsay was uitverkoren om een van de mooiste musea ter wereld te worden. Met kunst uit de periode 1848 tot 1914 voornamelijk uit Jeu de Paume, het kleine museumpje in Jardin de Tuileries. 

Dat stond mij dus te wachten op die donderdagochtend. Ik liep binnen in een andere wereld. Een enorme ruimte, de voormalige stationshal, groot en vol licht. Alsof je in een moderne hemel bent aanbeland. En dan de collectie… uiteraard de vijfde verdieping: Manet, Monet, Renoir, Gaugain, Seurat, Cézanne, Toulouse-Lautrec, Van Gogh... De lijst is eindeloos. Het mooiste van het mooiste van het impressionisme. En dat in deze natuurlijk belichte ruimte. Ik was plotseling oprecht gelukkig die donderdagochtend, zoals ik dat zelden ben. Zomaar een moment in een mensenleven. Mijn herinneringen hadden dus gelijk. 

Maar dat was niet alles. Want ook als u niet van kunst houdt, dan is dit museum een belevenis. Aan de Seinekant, op de 5de verdieping, is daar het enorme raam. Met een prachtig uitzicht op de Tuilerietuin en daarachter op de heuvel van Montmartre, fier de kalkwitte kerk van de Sacre Coeur. Bij dit venster, tevens stationsklok, staat vaak een flinke rij toeristen om die ene gedenkwaardige foto te maken. Alleen dit is al de moeite waard. 

Op die donderdagochtend in een najaar was het heerlijk rustig. Zeker voor elf uur. Er liep een klasje rond van 6-, 7-jarigen die kunst aan het happen waren. Het was vertederend om te zien. Een gids van het museum liet op zijn tablet een fragment zien van een schilderij. Aan het klasje om het werkelijke schilderij in het museum te zoeken. Als jonge honden achter een bal liepen de kinderen regelrecht naar Bal du moulin de la Galette, het monumentale doek van Pierre-Auguste Renoir. En even later zag ik dezelfde kinderen gebiologeerd luisteren naar de gedetailleerde uitleg van de gids. Kunst en cultuur worden er in Frankrijk met de paplepel ingegoten. 

Mocht u eraan twijfelen, Musée d’Orsay is inderdaad ook het decor van de ontroerende Martin Scorsese-film Hugo. Over het weesjongetje dat rondhangt in het station. Een film als een prachtige ode aan het ontstaan van de film. Zo rond de voorlaatste eeuwwisseling. Inderdaad, dezelfde periode als de bouw van ditzelfde station. Zo is die cirkel mooi rond, zo rond als het indrukwekkende uurwerk van Orsay.

Conciergerie en Sainte-Chapelle: een geschiedenis van donker en licht 

Ze kwamen uit Connecticut. Twee koppels. Op een zondagochtend hadden ze in een grotere groep een picknicktour op Place des Vosges met mij gedaan. En dat was ze goed bevallen. Ze vroegen me of ik die zondagmiddag iets te doen had. En of ik ze mee zou willen nemen naar het graf van Napoleon en de kerker van Marie-Antionette.

Naar de tombe van Napoleon heb ik u, beste lezer, vorige week al meegenomen. Deze week de kerker van Marie-Antionette. En eigenlijk nog veel meer. Want de gevangenis van Marie-Antionette ligt in de conciergerie. Indrukwekkend, maar u kunt uw bezoek nog veel interessanter maken. Hoe? Dat vertel ik u zo meteen.

Voordat zij naar de guillotine werd gevoerd op Place de la Concorde, werd Marie-Antionette vastgehouden in de kerker van de conciergerie. De conciergerie was oorspronkelijk het Middeleeuwse paleis van de oude koningen. Toen koning Karel V in de 14de eeuw was weggejaagd naar het Louvre werd de conciergerie ingericht als het hoogste gerechtshof.

Vergeet de Eiffeltoren, de Notre-Dame, Arc de Triomphe… als u iets wilt meekrijgen van de echte geschiedenis van Parijs bezoekt u dan de conciergerie. Of eigenlijk zeg ik dat verkeerd. Natuurlijk is het allebei geschiedenis. Het zijn eigenlijk twee kanten van eenzelfde medaille. Of eigenlijk is het als een foto en zijn negatief. Licht en donker.

De geschiedenis van de conciergerie behelst de donkere kant van de stad, zonder welke de pracht en praal geen betekenis heeft. Want Parijs is niet alleen de stad van de bals en de wereldtentoonstellingen, de paleizen en de verfijnde cultuur, joie de vivre en de mode. Voor de prachtige parken is er de overlast van de miljoenen ratten. Voor iedere koning staan de talloze terechtstellingen. Voor ieder adembenemend uitzicht is er de schaduwrijke kerker. En daar zat de wereldvreemde koningin Marie-Antoinette te wachten op haar executie. Maar ook al was ze de meest verafschuwde persoon van het land tijdens de Franse Revolutie, toch werd ze nog behandeld als VIP. Ze had een eigen privévertrek tot haar beschikking inclusief een kapel. Die kunt u nog altijd bezichtigen. Ronduit indringend. 
 

Ik had u beloofd te vertellen hoe u uw bezoek aan de conciergerie kunt opwaarderen. Maar bedenk wel, dat kunt u het beste beslissen voordat u de conciergerie bezoekt. U heeft namelijk de keuze om een combiticket te nemen met het prachtige gebouw dat er naast staat: Sainte-Chapelle. Voor slechts 15 euro heeft u een onvergetelijke ochtend of middag. Dat gold dus ook voor onze Amerikaanse gasten op die zondagmiddag. Ik had ze de combi aanbevolen en daar hebben ze geen spijt van gehad. 

Sainte-Chapelle is eigenlijk de positieve spiegeling van de conciergerie. Waar in de conciergerie recht werd gesproken, mensen werden gemarteld, opgesloten zaten in donkere gevangenissen, daar is Sainte-Chapelle het tegenovergestelde. Sainte-Chapelle is een overdaad aan schoonheid en (religieuze) zuiverheid. De Heilige Lodewijk bewaarde hier aloude christelijke relieken en andere kunstschatten. En die kunt u nog altijd aanschouwen. Maar het werkelijke hoogtepunt zijn de glas-in-loodramen. Dat is van een heel andere orde. Meer oorspronkelijk Middeleeuws licht vindt u nergens. En natuurlijk gun ik u een zonnige dag voor een feeërieke ervaring. Dat koesterden mijn gasten uit Connecticut ook. Zij hadden geluk: die zondag was zonovergoten. 

Ze hadden niet gevraagd om Sainte-Chapelle, maar toch gekregen. Het was een extraatje, een cadeautje van Paris Promenade.

Het tijdelijke Grand Palais

Het Grand Palais, gelegen tussen de Champs-Élysées en de Seine, is gebouwd als een enorm paviljoen voor de Wereldtentoonstelling van 1900. 11 jaar na de Wereldtentoonstelling van de Eiffeltoren. Het jubeljaar 1900 was een bijzonder jaar voor de Fransen die zo van symboliek houden. De Derde Republiek van Frankrijk stond op haar hoogtepunt, het Belle Epoque was in volle bloei. En zodoende kon het land zich permitteren om naast de Wereldtentoonstelling ook de tweede moderne Olympische Spelen te organiseren. En ook nog eens voor de gelegenheden een peperduur metrostelsel aan te leggen. De stad moderniseerde in hoog tempo.

De Eiffeltoren op Champs de Mars en dus ook Grand Palais en zijn kleine broertje Petit Palais zijn nog altijd de stille getuigen van de feestelijkheden voor de gefortuneerde stadsgenoten van toen. Maar helaas zijn ook veel constructies van de verschillende Wereldtentoonstellingen afgebroken. Kunt u zich voorstellen hoe nóg rijker aan monumenten Parijs zou zijn geweest als ze vele van die sierlijke paviljoenen en machinehallen zouden hebben bewaard? De gebouwen werden enkel gebruikt voor de gelegenheid of zonder pardon door de volgende generatie vervangen door nog modernere gebouwen die de toon en de smaak van zo’n nieuw tijdperk aangaven. Vreemd en jammer? Wat denkt u van panden uit de jaren ’70? Die beschouwden onze (groot)ouders destijds als hypermodern en toonaangevend. En wat doen wij, onze generatie? We gooien ze plat omdat ze volgens onze optiek smakeloos zouden zijn. Terwijl als je ze nog een generatie laat staan, worden ze misschien klassiek en vanzelf weer esthetisch mooi. Wie zal het zeggen? 

Sommige bouwwerken hadden wel het geluk om te blijven staan en de roem van eeuwige bewondering te verwerven. Nu, meer dan 100 jaar later wordt er veel geld, tijd en energie besteed aan de grootschalige renovaties van die monumenten. Eén van die cultuurgoederen, het Grand Palais, ondergaat momenteel zo’n opknapbeurt. Dat betekent dat u het prachtige gebouw niet kan bezoeken. En dat duurt nog tot najaar 2024, na de sluiting van de Olympische Spelen. Maar de Parijzenaren hebben hier iets op gevonden. Want u hoeft niets te missen.

Op Champs des Mars, het veld tussen de Eiffeltoren en de Académie Militaire, is sinds 2020 een paviljoen geïnstalleerd. Het heeft de naam Grand Palais Ephémère meegekregen. Dat betekent zoiets als het “Vluchtige”, of iets vrijer vertaald: “Tijdelijk Grote Paleis”. Het prachtig moderne complex, ontworpen door architectenbureau Wilmotte & Associé Architectes, meet maar liefst 10.000m². Dit tijdelijke onderkomen zal de rol van het oorspronkelijke Grand Palais op zich nemen op het gebied van kunst en cultuur.  

Onder impuls van La Réunion des Musées Nationaux en de organisatie Paris 2024, zal het Grand Palais Ephémère 4 jaar lang onderdak bieden aan grote evenementen op het gebied van kunst, mode en sport. Concreet betekent dit dat u hier de internationale kunstbeurs FIAC kunt bezoeken, tevens het concours hippique Saut Hermès. En net als de modeshows van Chanel, die u altijd gewend was in het oorspronkelijke Grand Palais te zien, kunt u ook op de nieuwe locatie vele exposities en andere culturele evenementen bezichtigen.

Maar het Grand Palais Ephémère zal ook een rol gaan spelen op de Olympische Spelen. Er wordt gejudood en geworsteld. Tegen de zomer van 2024 zal de voltooiing van de renovatie van het originele Grand Palais een feit zijn en daar zal in de prachtige grote hal de scherm- en taekwondowedstrijden plaatsvinden. Kunt u zich dat voorstellen: schermen in zo’n stijlvolle omgeving? Dat kan alleen in Parijs!

 Bij de tombe van Napoleon

Ze kwamen uit Connecticut. Twee koppels. Op een zondagochtend hadden ze in een grotere groep een picknicktour op Place des Vosges met mij gedaan. En dat was ze goed bevallen. Ze vroegen me of ik die zondagmiddag iets te doen had. Of ik ze mee zou willen nemen naar het graf van Napoleon en de kerker van Marie-Antionette. We spraken een prijs af; geld leek geen rol te spelen. Dat gebeurt vaker bij Amerikanen. Voor velen van hen is Europa een once-in-a-lifetime-experience. Waarom zou je je dat laten ontnemen door zoiets als zuinigheid?

Eerst gingen we naar het graf van Napoleon. Het viertal was diep onder de indruk van de enorme tombe in de immense hal van de kapel van Hôtel des Invalides. Die kapel is bijna net zo groot als het belendende militaire ziekenhuis gebouwd door koning Lodewijk nummer 14.
 

Napoleon stierf in 1821. Op Sint-Helena. Dat is ver weg in het zuidelijke deel van de Atlantische Oceaan. Er is een bibliotheek vol geschreven over Bonaparte. Zo’n beetje elk aspect van zijn leven is tegen het licht gehouden en wordt beheerst door een eindeloze discussie. Na 6 jaar ballingschap overleed hij. Was het maagkanker? Of toch een vergiftiging? In ieder geval 20 jaar later werd het stoffelijk overschot van Napoleon terug naar Frankrijk getransporteerd. Hij kreeg alsnog een staatsbegrafenis. De tombe die u nu kunt bekijken komt van de beeldhouwer die luistert naar de naam Visconti, zoals zo vele Italiaanse kunstenaars heten. Sinds 1861 ligt Napoleons lichaam hierin, 40 jaar na zijn dood.

Als u binnenkomt in de zogenaamde Dôme des Invalides dan ziet u dat het graf op een lager niveau ligt. Het idee is dat u (voorover) buigt om het graf van de oude keizer beter te kunnen zien. U buigt als het ware voor de grote Napoleon. U kunt ook de trap afdalen naar de zogenaamde catacomben en dan staat u pal voor de marmeren tombe. Volgens de legende wilde Hitler niet buigen voor Napoleon. Hitler nam Parijs heel gemakkelijk in. Op 23 juni 1940, net na zonsopgang toen de hele stad was afgezet door de bezetter, maakte de Führer een tocht door Parijs. Zijn ultieme triomf. Hij stopte ook bij het graf van Napoleon, maar zoals gezegd wilde hij niet buigen. Wat vond hij daarop? Volgens de overlevering heeft hij een spiegelwand laten installeren, zodat hij het graf wel kon zien zonder te moeten buigen voor zijn oude Franse voorganger.

De relatie tussen Parijs en Napoleon is altijd wat tweeslachtig geweest. Een soort haat-liefde verhouding. Natuurlijk heeft hij de code civil achtergelaten, het historische wetboek dat nog altijd volop gebruikt wordt. Het decimaal systeem (meten in meters in plaats van duim, el, voet, yards, miles…) is van hem. En ook uw achternaam heeft u te danken aan Napoleon. Voor zijn komst bestonden er al wel achternamen. Ze heette men vaak Janszoon bijvoorbeeld, de zoon van Jan. Bonaparte veranderde dit door de Burgerlijke Stand te beginnen en de uitbreiding van achternamen door te voeren. Zo kon hij makkelijker geld innen door de gemeentebelasting overzichtelijker te maken. Maar naast deze verworvenheden is Napoleon ook verantwoordelijk voor vele miljoenen slachtoffers tijdens zijn militaire campagnes en had hij plannen de slavernij in te voeren. 

Ondanks die bedenkingen heeft Emmanuel Macron, onze huidige president, een krans gelegd bij het graf en een speech gehouden ter nagedachtenis aan de 200ste sterfdag van Bonaparte. En niet tot de tevredenheid van iedere Fransman. Nappie blijft twee eeuwen na zijn dood nog altijd de gemoederen bezighouden.

Leven op Père Lachaise 

Vlak voordat het Coronavirus ons twee maanden lang opsloot in onze huizen, stierf de eigenaar van de kamer die ik huurde. Hij woonde in Ménilmontant en dus werd hij gecremeerd op Père Lachaise. 

Père Lachaise is, als je het mij vraagt, de beroemdste begraafplaats ter wereld. Ik heb het Forever Cemetry in Hollywood bezocht waar vele filmlegendes liggen, ik heb prachtige grafzerken gezien die schots en scheef lagen op de Joodse kerkhoven van Warschau en Praag. Maar geen enkele begraafplaats klinkt zo bekend in de oren als Père Lachaise. 
Père Lachaise was eigenlijk François d’Aix de La Chaise. Een 17de-eeuwse jezuïet die woonde op de heuvel waar Napoleon later een kerkhof liet installeren. Pater La Chaise vond zijn laatste rustplaats trouwens niet hier; belangstellenden vinden hem in de Saint-Paul kerk in Le Marais. 

Ik stond met mijn buurman klaar voor de ceremonie bij het crematorium. Om de schoorstenen te verbloemen is er een enorme koepel gespannen over het crematorium. Dat werd eind 19de eeuw al gedaan, 50 jaar voordat schoorstenen van crematoria een akelige bijklank kregen. Dit crematorium is omringd door muren met gaten waarin urnen gezet kunnen worden. Die gaten worden dan afgesloten met een naamplaat, zoals bij een grafzerk. Dat zijn er nu meer dan 40.000! Een van de meest indringende stemmen van de 20ste eeuw, Maria Callas, ligt hier ook. Of liever: haar as. Zij heeft, of is, nummer 16.258.

Na een kwartiertje wachten werden alle bezoekers stipt op tijd door een voorganger naar een trap geleid die naar beneden liep. Daar was een klein ondergronds zaaltje dat plaats bood aan ongeveer 50 mensen. Ik herinner me een oudere man met een mondkapje op. Hij bleek het gevreesde virus onder de lede te hebben. Hij bewaarde discreet afstand van de andere bezoekers. De zoon van de overledene sprak vleiende woorden over zijn vader die vroeger als artiest op het podium had gestaan. Ménilmontant is bij uitstek de wijk van artiesten. Chansonniers zoals Charles Trenet, Maurice Chevalier en ook Edith Piaf horen net zo onmiskenbaar bij het dorp als het accordeon bij het traditionele Franse chanson.

Nadat iedereen had gesproken, konden mensen naar de kist lopen om het hout aan te raken als een soort laatste groet. Minder dan een week voordat de confinement (lockdown) werd afgekondigd stonden we ineens op een kluitje. Daarna liep iedereen weer de trap op naar buiten om vervolgens het café in te gaan. In mijn leven heb ik tot nu toe niet zoveel begrafenissen en crematies meegemaakt. Die zijn op de vingers van twee handen te tellen: grootouders, een goede vriend van mij in Antwerpen, een klasgenoot lang geleden in de vorige eeuw. De ceremonie duurde amper een half uur. Dit was mijn ervaring met een uitvaart op Père Lachaise.

Als ik morgen plotseling zou komen te overlijden dan zou ik geografisch gezien op Père Lachaise terecht komen. Alhoewel. Père Lachaise is héél dicht bevolkt: meer dan een miljoen mensen liggen hier in 70.000 graven. De wachtlijst om daar bij gezet te worden is erg lang. Voor een vergunning voor de eerste 30 jaar betaal je 2.329 euro. Daar krijg je een oppervlakte van een bij twee meter voor. Mocht je je plekje nooit meer willen afstaan, dan betaal je iets meer dan 10.000 euro. En voor de krappe beurs is er nog het 'kennismakingstarief' van 700 euro - voor een verblijf van 10 jaar.