Zouave du pont de l'Alma 

Het is eind februari wanneer ik dit schrijf. Dat is meestal een spannend moment op de kalender. Eigenlijk de hele periode tussen eind januari en begin maart is spannend. De grote vraag is dan: wat doet de Seine? Hoe hoog stijgt het waterpeil? Afgelopen december leek het erop dat de Seine ons deze winter natte voeten zou geven. Het waterpeil stond heel hoog. Er is veel regen gevallen sinds september 2022. Intussen ziet het ernaar uit dat een overstroming deze winter aan ons voorbijgaat.

Waarom kan de periode tussen eind januari en begin maart zo kritiek zijn? De Seine ontspringt in de Vogezen, het middengebergte aan de oostkant van Noord-Frankrijk. In het middengebergte is er (nog altijd) smeltend water dat wordt afgeleid door de Seine. Van oudsher kan het ook hevig regenen in de late winter. Dat is tot daaraan toe, die Seine is immers 776 kilometer lang. Waarom is er dan juist overstroming bij Parijs? Dat komt doordat de rivier bij de stad nauwer wordt. (Dat is waarschijnlijk ook de reden dat juist op deze plek ooit, meer dan 2000 jaar geleden, een stad is ontstaan.) Zo’n vernauwing heeft z’n voor- maar dus ook z’n nadelen: groter risico op overstromingen.

Er is één monument in Parijs dat ons altijd feilloos een aanwijzing geeft of we een overstroming kunnen verwachten. Je moet ‘m weten te vinden, je kijkt er makkelijk naast. De man over wie ik het heb is de Zouave du pont de l’Alma. Een beeld onder de Almabrug, vlakbij de vlam van Lady Diana, in de schaduw van de Eiffeltoren. Deze brug is genoemd naar een grootse overwinning van de geallieerden (waaronder de Fransen) in de 19de eeuw op de Russen. Het leger wist De Krim te bevrijden, waar de rivier de Alma doorheen stroomt.

Om deze overwinning luister bij te zetten hebben de Parijzenaars naast deze brug ook een groep standbeelden neergezet. Een sculptuur van de zogenaamde Zoeaven. Zoeaven zijn Franse infanterie-eenheden die behoren tot het Afrikaanse leger. Die eenheden bestonden tussen 1830 en 1962. Zoeaven droegen een bijzonder uniform. Ze gingen gekleed in een fez, een kort en getailleerd jasje zonder knopen, een brede canvas riem, gezwollen broek, beenkappen en leggings. Vincent van Gogh heeft enkelen van die krijgers geschilderd zoals alleen hij dat kan.

En ook de beeldhouwer George Diebolt raakte danig geïnspireerd en vereeuwigde het kwartet. André-Louis Gody (1828-1896), geboren en gestorven in Gravelines, zou model hebben gestaan - aldus Napoleon III, de laatste keizer van Franrijk. Volgens anderen zou het om een Breton gaan, genaamd Nérigot of Bérizot. 

Begin jaren 1970 werd de oude Pont de l’Alma vervangen door een nieuwe. Die nieuwe brug bezat slechts één pier waardoor slechts één Zouaaf van het groepje soldaten overbleef. Dit overgebleven beeld is 5,2 meter hoog. Hij is vooral beroemd geworden door la crue, de overstromingen van de Seine. Want de Zoeaaf heeft heel wat te verduren gehad in de loop der tijden. Hoe vaak hij al niet een natte broek heeft gekregen! Een hele reeks overstromingen heeft hij overleefd, in 1924, 1945, 1955, 1982, 1988, 1995, 1999, 2001, 2013, 2016, 2018, 2020...

Maar die van 1910 spant de kroon. Toen had hij niet alleen een natte broek, hij stond zelfs tot aan zijn schouders in het water. Normaal is het waterpeil van de Seine ver onder zijn voeten. Als ‘de Zouaaf met zijn voeten in het water staat’, dan spreken de Parijzenaars van een lichte overstroming. Tijdens de laatste overstromingen – die van 2018 en 2020 - bereikte het water zijn middel. 

Zoals je ziet, Zoeaaf geeft altijd een antwoord op hoe we ervoor staan in de Seinestad.

Von Choltitz: de man die Parijs redde (van de ondergang) 

In tegenstelling tot Londen en Berlijn is Parijs nooit gebombardeerd geweest in de Tweede Wereldoorlog. Hoe kwam dat? In de eerste plaats door Adolf Hitler, die onder de indruk was van de Franse stad. Zijn grootste triomf was de immense parade op de Champs-Élysées in juni 1940 toen hij een gaaf Parijs onder de voet had gelopen. Hij gebruikte de stad als maatstaf voor zijn eigen Germania, zoals Berlijn in de toekomst zou gaan heten. Deze gigantische uitbreiding zou de Seinestad diep in de schaduw moeten plaatsen. Vier jaar later, toen alles verloren leek voor het Derde Rijk, was Hitler niet meer zo genadig. Parijs moest plat, zo verordonneerde hij. Toch is de stad materieel vrijwel ongeschonden uit de oorlog gekomen. Hoe kan dat? Vooral één man was hiervoor verantwoordelijk: Dietrich von Choltitz, een generaal uit de Wehrmacht. 

Dietrich von Choltitz (geboren in 1894) had al een indrukwekkende carrière achter de rug toen hij gestationeerd werd in Parijs. Op 12-jarige leeftijd werd hij naar de cadettenschool gestuurd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog vocht hij in de loopgraven. Hij was amper 20 jaar. In 1942 was Von Choltitz inmiddels opgeklommen tot generaal in het Duitse leger. Onder andere zijn deelname aan het bombardement van Rotterdam droeg bij aan zijn krijgshaftige reputatie. Hij liet ook zijn sporen na in Polen, de Krim, Italië en Frankrijk. Op 1 augustus 1944 kwam hij aan in Parijs. Von Choltitz nam zijn intrek in het chique hotel Meurice. En dat bleek cruciaal.  

Na de landing van de geallieerden op het strand van Normandië in juni 1944 spreidden de troepen zich gestaag uit over het vaste land. Ruim twee maanden later stonden ze in de Parijse buitenwijken. Hitlers leven van er één van alles of niets. En met dat niets in het vizier was het ‘na hem de zondvloed’. Alles en iedereen sleepte hij mee in zijn ondergang. En dus in die weifelende zomermaand werd Von Choltitz beschoten met tegenstrijdige bevelen en berichten. Dan moest Parijs weer tot de laatste man verdedigd worden, vervolgens moest de stad vernietigd worden. Uiteindelijk leek het verdict door te slaan naar dat laatste standpunt. Van inspraak was normaal geen sprake, maar Von Choltitz weigerde Hitlers order op te volgen. Niemand druiste tegen een bevel van de Führer in. Hoe kwam Von Choltitz tot die moedige standvastigheid? Wat was er gebeurd?  

Von Choltitz had vanuit hotel Meurice een prachtig uitzicht over de stad: voor hem Jardin de Tuileries, links het Louvre, daar tegenover aan de andere kant van de Seine het stationsgebouw van Orsay, en rechts in de verte de Eiffeltoren, toen ruim 50 jaar oud, nog altijd het toonbeeld van technologisch vernuft. Het was augustus, volop zomer in Parijs. Zoals zovelen voor hem en na hem werd Von Choltitz verliefd op Parijs. 

Dus toen die warrige bevelen uit Berlijn binnenkwamen, legde hij die naast zich neer. Von Choltitz had ook wel door dat de weerstand van de Wehrmacht per dag gebroken werd. Een kentering was ver te zoeken, de boel leek verloren. Het van tafel vegen van een wapenstilstand leidde alleen maar tot onnodig bloedvergieten. Als het een gevecht zou worden in de straten van Parijs zou dit een massacre worden. Von Choltitz wist wel beter. Hij was een beroepsmilitair, al 30 jaar lang dienaar van het leger, ongeacht onder welk regime hij diende. In die zin was hij geen nazi. Zijn memoires heet niet zonder reden: “Een soldaat onder soldaten”. Toen hij door geallieerden geïnterneerd was in Londen heeft hij openlijk afstand genomen van het naziregime: “We all share the guilt. We went along with everything, and we half-took the Nazis seriously, instead of saying "to Hell with you and your stupid nonsense". (…) I feel utterly ashamed of myself. Perhaps we bear even more guilt than these uneducated animals.” 

Op 23 augustus gaf Hitler het bevel om Parijs te vernietigen. En wat deed Von Choltitz? Hij tekende op 25 augustus de overgave van de stad. Met die handeling ging hij de geschiedenis in als de man die Parijs redde. 

Maar er was nóg een andere reden waarom hij zich overgaf. Die aap kwam pas echt uit de mouw ná de oorlog. Door zijn militaire acties was Von Choltitz in de ogen van de geallieerden een oorlogsmisdadiger. Hij werd weliswaar krijgsgevangen gezet, maar uiteindelijk nooit veroordeeld. Von Choltitz wist maar al te goed dat hij over voldoende moreel wisselgeld beschikte om hem buiten de gevangenis te houden. Door Hitlers commando’s te weigeren, had hij immers het prachtige Parijs gered van de ondergang! Een verzetsdaad van onschatbare waarde.