Mythen en legenden in Parijs: Quasimodo en zijn Notre Dame
Het gebeurt wel vaker dat een mandje voor de portalen van de Notre Dame wordt gevonden. Meestal met een vondeling erin. Alsof hij Mozes zelf is, overkomt het Quasimodo ook. Misvormd is hij ter wereld gekomen: een hoge gebochelde rug en een aangetast gezicht.
Claude Frolle ontfermt zich over hem en voedt hem op tot klokkenluider van de Parijse kathedraal. Dat is een nuttige job, hoewel het wel tot een blijvende gehoorbeschadiging leidt. Quasimodo is vrijwel altijd te vinden in en rond de Notre Dame. De Parijzenaars vinden hem maar een gedrocht. Door zijn lelijkheid is het moeilijk van hem te houden. Dat ondervindt ook het zigeunermeisjes Esmaralda. Quasimodo redt haar van de dood. Zij is hem dankbaar, erkent zijn goedheid, maar houden van hem blijft een hoge drempel.
Deze legende is te lezen in het boek Notre Dame de Paris van Victor Hugo. Quasimodo zou gebaseerd zijn op een bestaand figuur in de toren van de Notre Dame. Victor Hugo zag het Griekse woord Ananke gekerfd staan op een muur, wat zoiets als ‘noodlot’ betekent. Dat inspireerde hem tot een verhaal dat ooit tot hem was gekomen over een man die was opgesloten in een toren. Bovendien kwam het in de 19de eeuw regelmatig voor dat een vondeling voor de poort van de kathedraal werd weggelegd om opgevangen te worden. Deze cocktail van elementen zorgde voor de compositie van zijn boek.
In onze eeuw, de 21ste, dook er bewijs op dat de gebochelde geen klokkenluider was, maar een steenhouwer in de Notre Dame. Victor Hugo zou met hem gesproken hebben en dus uit de eerste hand inspiratie hebben ontleend. Hij maakte er een klokkenluider van.
Het is iedereen wel duidelijk dat Quasimodo de brand van 2019 en daaropvolgende restauratie glansrijk heeft overleefd. Gisteren klonken de klokken luid in mijn oren.
En dat brengt mij bij het heden. In de roman van Victor Hugo speelt de kathedraal een hoofdrol, alsof het een personage op zich is. Deze week is een gelukkige week. Na 5 jaar en 8 maanden opent de kerk, volop gerestaureerd, zijn deuren weer. Op 8 december om precies te zijn. Ik dacht dat dat afgelopen zomer al zou gebeuren, tijdens de Olympische Spelen, met die miljoenen bezoekers die we zouden krijgen. Maar ik heb honderden mensen jarenlang verkeerd ingelicht. 😊 Niet bewust of moedwillig uiteraard, want ik wist ook niet beter tot eerder dit jaar. De autoriteiten zeiden in 2019 dat in 5 jaar tijd de restauratie succesvol zou zijn afgerond. Laten we nuanceren: in het 5de jaar van de restauratie. Want ze hebben uiteindelijk het volledige kalenderjaar nodig gehad voordat de portalen open mochten.
8 december is een bijzondere dag op de christelijke kalender, want het is de datum van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria. En in deze periode wordt ook al volop de advent kalender gevolgd. Kinderen openen iedere dag een deurtje waar iets lekkers achter verscholen zit. En zo kijken we uit naar de donkere, sfeervolle dagen voor kerst.
Nadat de poorten weer open zijn, zal er in de week nadien verschillende religieuze en culturele ceremonies plaatsvinden. Op zondag 8 december zal een eerste mis deze historische gebeurtenis opluisteren, gevolgd door verschillende vieringen tot aan juni 2025. Het is het jubileumjaar voor pelgrims – vraag maar aan de stad Rome die extra toeristen verwacht. De Notre Dame gaat ongetwijfeld je geduld op de proef stellen. Vele miljoenen toeristen staan te trappelen. Er komt een reserveringssysteem op gang met een speciale app vanaf eind november 2024.
De toegang zal voorlopig nog gratis blijven, maar dat kan in de loop van 2025 veranderen. Vele kerken en monumenten zijn in Frankrijk in slechte staat. De minister van Cultuur, Rachida Dati, in een interview met de krant Le Figaro: “Een toegangsprijs voor de Notre-Dame zou vele kerken in Frankrijk kunnen redden.” Het aangekondigde tarief zou 5 euro zijn. Met ongeveer 13 miljoen bezoekers zou dat dus 65 miljoen per jaar extra in het laatje brengen voor het onderhoud van vele monumenten.
Uiteraard geldt dat niet voor diensten en missen. Devote gelovigen komen gratis binnen. Vanzelfsprekend.
Mythen en legenden in Parijs: Romulus en Remus in Quartier Latin
Sjors en Sjimmie, Kaïn en Abel, Simon and Garfunkel, Gilbert & George. Het zijn slechts enkele mannelijke duo’s die rondlopen in de geschiedenis. Ook Romulus en Remus is zo’n duo.
Romulus en Remus zijn de geschiedenis ingegaan als de stichters van Rome - volgens de verhalen van dichter Virgilius (70-19 v. Chr.). We kunnen dat lezen in zijn boek Aeneis, dat is geschreven in de 1ste eeuw voor Christus toen de stadstaat al was uitgegroeid tot een gigantisch rijk.
De tweeling Romulus en Remus waren nazaten van de Trojaan Aeneas die net ontsnapt was aan het brandende Troje. Na de nodige omzwervingen kwamen ze aan bij de rivier de Tiber in wat we nu Italië noemen.
Rhea Silvia was een nakomeling van Aeneas, priesteres en zwanger van de god Mars. Als gevangene gaf ze het leven aan Romulus en Remus die beiden in een voederbak in de Tiber werden achtergelaten. Aanvankelijk was het de bedoeling om de tweeling in de Tiber te verdrinken. Maar dienaren van de koning konden dit niet over hun hart krijgen. En dus legden ze de 2 jongens in een mandje. Net zoals Mozes in de bijbel.
In die tijd was de Tiber net buiten haar oevers getreden. Toen de rivier zich terugtrok naar haar bedding bleven de jongens achter op het droge land. Onder een vijgenboom werden ze gezoogd door een wolvin. Zo wisten de jongens te overleven. Een herder, Faustulus, vond ze en samen met zijn vrouw Acca Larentia voedde hij hen met hun eigen kroost op. De jongens hielpen bij het beschermen van de kuddes. Toen ze van hun adoptievader vernamen wat hun afkomst was, wreekten ze hun grootvader. Daarna zouden ze een eigen stad stichten op de plaats waar ze waren gevonden, in de Tiber.
Maar zo gebroederlijk als het klinkt is het niet helemaal gegaan. Dat zou te mooi om waar te zijn geweest. Nee, de broers stonden voor het dilemma wie van hen over de nieuwe stad zou heersen en wie van beiden er zijn naam aan mocht geven. De uitkomst van de broedermoord kennen we allemaal: Romulus werd de eerste koning en dus de naamgever van de stad Rome. Op 21 april 753 voor Christus. Aldus de legende.
Een klassiek Kaïn en Abel-verhaal. Alle broertjes hebben altijd ruzie: die van de Kinks (Davies), Oasis (Gallagher), de Everly Brothers, Bolland en Bolland… altijd hetzelfde liedje. (Maar dit even terzijde.)
Terug naar de wolvin. Die wordt ook wel de Lupa Capitolina genoemd. De Capitolijnse Wolvin is de naam van een bronzen beeldengroep waarop je de 2 jongetjes ziet zitten onder de wolvin die ze zoogt. Een van de beroemdste beelden uit de westerse (kunst)geschiedenis. Aanvankelijk dacht men dat dit beeld dateerde uit de oudheid, maar archeologen hebben aangetoond dat de wolvin in de middeleeuwen is gemaakt.
Wat heeft dit nu allemaal met Parijs te maken? Je raadt het al. Dit beeld is ook te vinden in onze stad. Niet in een museum (voor zover ik weet), maar gewoon op straat. Meer bepaald op één van de mooiste plekjes van Quartier Latin. Tussen het hoofdgebouw van de Sorbonne universiteit en Hôtel de Cluny ligt de charmante, rustgevende square Paul Painlevé. En daar vinden we in een hoekje Lupa Capitolina.
Waarom? Omdat Parijs banden onderhoudt met enkele tweelingsteden. We zijn gelukkig dat Rome zo’n zusterstad is. Parijs en Rome: twee van de meest bijzondere steden in de wereld. Waarom op deze plek? Omdat dit het hart is van Lutetia, de Romeinse naam van Parijs. Parijs bestond in de Romeinse periode uit 8000 inwoners en die waren vooral gevestigd op de heuvel die we nu kennen als Quartier Latin. Op de plek waar we nu Lupa Capitolina kunnen aanschouwen was het oude badhuis van Lutetia gevestigd. De 2000 jaar oude badkuipen vind je in het museum aan de overkant, in het bruine gedeelte van Hôtel de Cluny.
Mythen en legenden in Parijs: Cupido’s verleidelijke kus
Een van de meest romantische kunstwerken in het Louvre is de innige omhelzing van Cupido (ofwel: Eros) en Psyche. Het verhaal werd al verteld door de Romeinse dichter Lucius Apuleius die leefde van +/- 123 tot 180 na Christus.
Eros was de zoon van Aphrodite, de godin van zinnelijke liefde en de lichamelijke schoonheid. Zij, ook wel bekend onder de Latijnse naam Venus, had al een kind gekregen met Hermes: Hermafrodite. Inderdaad een god die de kenmerken van beide geslachten in zich verenigt. Ook van deze figuur is een sculptuur te vinden in het Louvre – in de Caryatides-zaal, de oudste zaal van het museum.
Aphrodite had ook een andere zoon, Cupido/Eros, een liefdesgod die opgroeide tot een wilde jongen met gouden vleugels en pijlen die hij richtte op goden en mensen, waardoor zij verliefd werden en hun zelfbeheersing verloren.
De oorverdovend mooie Aphrodite was verteerd door jaloezie – en dat allemaal door het bestaan van Psyche, een beeldschoon meisje en de belichaming van de ziel. Aphrodite commandeerde haar eigen zoon Eros om haar te doden. Toen hij zag hoe knap ze was, kon hij het niet over zijn hart krijgen om een pijl op haar af te schieten. Hij werd verliefd op haar.
Aphrodite gaf niet op en bleef haar kwellen. Psyche was in dienst van Aphrodite en gebood haar om naar de onderwereld af te reizen met een pot in haar handen. Die zou gevuld worden met goddelijke schoonheid. Psyche werd strikt verboden om een kijkje in nemen in de pot. Maar ja, haar nieuwsgierig maakte zich meester over haar en bezegelde het noodlot. Wat ze zag was geen goddelijke schoonheid, maar een eindeloos diepe slaap, de Hypnose.
Eros had in de gaten wat er aan de hand was en probeerde Hypnose terug in de kan te krijgen. Daarop kuste hij Psyche. Op dat moment ontwaakte zij. Dit tedere, romantische moment werd magistraal vastgelegd door Antonio Canova (1757-1822). Toen de Italiaanse beeldhouwer dit meesterwerk creëerde, plaatste hij een handvat aan de basis van Psyche's voet om het geheel te laten draaien. In het Louvre loop ik altijd met mijn gasten om het meesterstuk heen om ten volle de kruisvormige compositie te beleven. De illusie van beweging van de twee lichamen maakt dit werk een topstuk in de Louvre collectie. Eén van de charmantste in het hele museum waar duizenden en duizenden sculpturen te vinden zijn. Tijdens zijn leven bereikte Canova zoveel bekendheid dat zijn begrafenis, naar men zegt, de vergelijking met die van Michelangelo in Florence of die van Raphael in Rome kon doorstaan.
Wil je eindeloos meegesleept worden in het liefdesverhaal van Cupido en Psyche, koop dan Metamorphoses van de Romeinse dichter Lucius Apuleius. Daarin lees je alle details.
